Ταξίδι στην Σιβηρία | Δίστρατο Άρτας

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΣΙΒΗΡΙΑ
Στα ίχνη του εξερευνητή και τοπογράφου Νικ. Σπαθάρη

Του Χρ. Ντάλα

Μέρες κορωνοϊού με τα συνεχή περιοριστικά μέτρα να μην έχουν τέλος, με τα ταξίδια να απομακρύνονται στο απώτερο μέλλον, κάτι σαν … αντίδραση αυξάνονται τα αναγνώσματα για τα ταξίδια. Τελευταία στις φιλόξενες στήλες του ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ διάβασα σχετικές καταχωρήσεις. Η πρώτη για το καινούργιο βιβλίο (ηλεκτρονική μορφή) της Παναγιώτας Λάμπρη με τίτλο «Σε δρόμους του Νεπάλ». Η γραφή στα προηγούμενα δέκα βιβλία της προοιωνίζει ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα για το μυστηριώδες ΝΕΠΑΛ, το οποίο επισκέφθηκα πριν 20 χρόνια. Η δεύτερη αφορά στο ενδιαφέρον άρθρο του Φώτη Βράκα «Περί Αρμενίας ο λόγος, τι γνωρίζουμε γι’αυτή;» που αναφέρεται στην τόσο κοντινή και τόσο άγνωστη Αρμενία.
Καπάκι ήρθε το βιβλίο του Στέφανου Κορδώση ΔΙΑΣΧΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΑΣΙΑ που είχε την καλοσύνη να μου χαρίσει. Το εξαιρετικό αυτό βιβλίο αναφέρεται στις περιηγήσεις τριών Ελλήνων: Νικολάου Σπαθάρη, Βασιλείου Βατάτζη και Παναγιώτη Ποταγού κατά τον 17ο-19ο αι. στην Κεντρική Ασία την εποχή των αυτοκρατορικών ανταγωνισμών (Ρωσίας, Κίνας, Μεγ. Βρετανίας) στην Ανατολή, το λεγόμενο «Μεγάλο Παιχνίδι». Από αυτούς ο Νικόλαος Σπαθάρης, πρόγονος του συναφιού μου, τον 17ο αιώνα διέσχισε και κατέγραψε την Σιβηρία αφήνοντας μας μοναδικές περιγραφές και συλλεκτικούς χάρτες. Θυμήθηκα έτσι ένα προ διετίας ταξίδι στη Σιβηρία, την αχανή και περίπου άγνωστη αυτή χώρα.

Λίγα για τη Σιβηρία
Η Σιβηρία είναι γεωγραφική και ιστορική περιοχή της Ρωσίας. Βρίσκεται στη βόρεια Ασία και εκτείνεται από τα Ουράλια Όρη έως το Βλαδιβοστόκ στον Ειρηνικό. Έχει έκταση 13.100.000 τετραγωνικά χλμ. και πληθυσμό 33,77 εκατομμύρια (αντίστοιχα Ευρώπη: 10.180.000 τετ. χλμ. και 741,4 εκ. κατ.). Συνορεύει Ν. με τη Μαντζουρία, τη Μογγολία και το Καζακστάν, Δ. με τα Ουράλια όρη και Β και Α. βρέχεται από το Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό και τον Ειρηνικό αντίστοιχα.
Η Ασία Β. των Ιμαλαΐων χωρίζεται σε 3 ζώνες. Η βόρεια (Τούνδρα) παγωμένη και πολύ αραιοκατοικημένη, η μεσαία (Τάιγκα) σκεπασμένη με δάση, όπου και οι κυριότερες πόλεις, και η νότια (στέπα). Οι δύο πρώτες ανήκουν στη Σιβηρία και η Τρίτη περιλαμβάνει κυρίως τις ερήμους του Καζακστάν, του Ουζμπεκιστάν και της Μογγολίας.
Διοικητικά, το έδαφος της Σιβηρίας μοιράζεται σε τρία Ομοσπονδιακά Διαμερίσματα:
Το Ουραλικό με πρωτεύουσα το Εκατερίνεμπουργκ, το σιβηρικό με πρωτεύουσα το Νοβοσιμπίρσκ και το Άπω Ανατολικό με πρωτεύουσα το Χαμπάροφσκ.
Η ψυχρότητα των χειμώνων στη Σιβηρία είναι χαρακτηριστική. Στην Σιβηρία, η θερμοκρασία πέφτει συχνά στους -50 °C με -60 °C τον χειμώνα, ενώ το ρεκόρ είναι -67,7 °C. Ως αποτέλεσμα, αυτό το μέρος της Σιβηρίας κατέχει το ρεκόρ της χαμηλότερης θερμοκρασίας του κόσμου σε μόνιμα κατοικημένη περιοχή. Για την ιστορία, ακόμα χαμηλότερα νούμερα καταγράφονται μόνο στην Ανταρκτική και η χαμηλότερη θερμοκρασία που «χτύπησε» ποτέ τη Γη καταγράφηκε στον ρωσικό σταθμό Βοστόκ στην Ανταρκτική με -89,2 °C στις 21 Ιουλίου 1983.
Ο παγετός στα Ν. διαρκεί 140 ημέρες κάθε χρόνο και στα Β. πάνω από 260 ημέρες. Τα ποτάμια στα Ν. παγώνουν 6 μήνες το χρόνο, ενώ στα Β. περισσότερο από 8 μήνες. Η Σιβηρία καλύπτεται κατά 40% από μεγάλα δάση κωνοφόρων δέντρων. Σε αφθονία βρίσκονται τα έλατα, οι σημύδες, λεύκες, βρύα κ.ά.
Εδώ βρίσκονται τα ζώα που προσφέρουν τα πολύτιμα δέρματα, όπως η αλεπού, ο τάρανδος, ο σκίουρος, ο λαγός, ο λύκος, η αρκούδα κ.ά. Αφθονία ψαριών συναντάμε επίσης στους ποταμούς της Σιβηρίας. Σπουδαιότεροι ποταμοί της Σιβηρίας είναι ο Ομπ, (στους σχολικούς μας χάρτες τον βρίσκαμε Όβι), ο Γενισέι, ο Λένας, ο Ιντιγκίρκα που εκβάλλουν στον Παγωμένο Ωκεανό και ο Αμούρ που εκβάλλει στον Ειρηνικό. Η Σιβηρία έχει πολυάριθμες λίμνες. H πιο σημαντική είναι η Βαϊκάλη, που θεωρείται η πιο βαθιά λίμνη του κόσμου.
Ο Υπερσιβηρικός Σιδηρόδρομος είναι σιδηροδρομικός άξονας που συνδέει τη Μόσχα και την ευρωπαϊκή Ρωσία με τις ρωσικές επαρχίες της Άπω Ανατολής, τη Μογγολία, την Κίνα και τη Θάλασσα της Ιαπωνίας. Στην κύρια διαδρομή, ο υπερσιβηρικός, φτάνει από τη Μόσχα στο Βλαδιβοστόκ μέσω της νότιας Σιβηρίας και κατασκευάστηκε επί τσάρου μεταξύ του 1891 και του 1916. Με 9.288 χιλιόμετρα, σε 8 χρονικές ζώνες, το ταξίδι διαρκεί περίπου 7 ημέρες. Σήμερα άλλες τέσσερις διαδρομές ξεκινούν από τον Υπερσιβηρικό.
Στα τέλη του 19ου αιώνα η Ρωσία ήταν ήδη μια παγκόσμια υπερδύναμη, αλλά η κίνηση και το εμπόριο ήταν σχεδόν εξ ολοκλήρου στις δυτικές επαρχίες της και σε μεγάλες πόλεις όπως η Μόσχα και η Αγία Πετρούπολη. Το ανατολικό ασιατικό – σιβηρικό τμήμα της χώρας ήταν αποκομμένο. Το 1891, η κυβέρνηση της Ρωσίας αποφάσισε την κατασκευή μιας σιδηροδρομικής γραμμής που θα συνέδεε τη Μόσχα με το λιμάνι Βλαδιβοστόκ, χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά στην ανατολική ακτή της Ρωσίας, στη Σιβηρία, στη Θάλασσα της Ιαπωνίας. Η κατασκευή του Υπερσιβηρικού ολοκληρώθηκε 25 χρόνια αργότερα (1916), ενώ από το 1908, δίπλα στην αρχική μονή γραμμή, κατασκευαζόταν και δεύτερη. Παράλληλα, απλοί σταθμοί του Υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου εξελίχθηκαν σταδιακά σε αστικά βιομηχανικά κέντρα.

Λίγα για τον Έλληνα εξερευνητή Νικ. Σπαθάρη
Η πρώτη γνωστή μορφή που ανοίγει τον κύκλο των νέο-Ελλήνων περιηγητών στους δρόμους του μεταξιού είναι αναμφίβολα ο Νικόλαος Σπαθάρης, ο οποίος έμεινε γνωστός στην ιστορία τόσο για τα ταξίδια του όσο και για το γεγονός ότι το 1683 παρέδωσε τα οθωμανικά σχέδια πολιορκίας της Βιέννης στους αμυνόμενους, συμβάλλοντας στην αποτυχία της επιχείρησης. Ο Σπαθάρης (1635-1708), γεννήθηκε στο Μικρό Μίλεστι – από το οποίο βγαίνει και το δεύτερο επίθετό του (Μιλέσκου). Κατάγεται από ελληνική οικογένεια της Πελοποννήσου που μετοίκησε στη Βλαχία και θεωρούσε τον εαυτό του «Έλληνα όχι μόνο στη θρησκεία αλλά και στην εθνικότητα και στη γλώσσα». Έλαβε την εκπαίδευσή του στη σλαβο-ελληνολατινική Ακαδημία του Ιασίου, ενώ το διάστημα από το 1645 έως το 1650 συνέχισε τις σπουδές του στην Κωνσταντινούπολη, στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και από εκεί στην Πάντοβα της Ιταλίας. Εξαιτίας της εκτεταμένης εκπαίδευσης που έλαβε, με την επιστροφή του στη Μολδαβία ανελίχθηκε διαδοχικά στις θέσεις του Γραμματέα, συμβούλου, Λογοθέτη και Σπαθάριου.
Οι αναταράξεις που λάμβαναν χώρα στη ΝΑ Ευρώπη στα τέλη του 17ου αιώνα, εξαιτίας της προσπάθειας της Ρωσίας να εξέλθει στα νερά της Μεσογείου, τον οδηγούν το 1671 στη Μόσχα του Τσάρου Αλεξέι Μιχαήλοβιτς Ρομάνοφ όπου αρχικώς δουλεύει ως μεταφραστής στο Υπουργείου Εξωτερικών και συμμετέχει στον πνευματικό και επιστημονικό διάλογο της χώρας. Η Ρωσία γίνεται η δεύτερη πατρίδα του και εκεί συγγράφει το έργο του. Η δράση του και οι ικανότητές του δεν έμειναν απαρατήρητες από τον Τσάρο. Το 1673, ο Τσάρος αποφάσισε να τον στείλει σε αποστολή στην αυλή της δυναστείας των Qing (Τσιν, 1644-1911) επί αυτοκράτορα Κανγσί (1661 έως το 1722), με σκοπό τη σύναψη διπλωματικών σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες.
Η αποστολή του Σπαθάρη έλαβε χώρα σε μια προσπάθεια της ρωσικής κυβέρνησης να αποκτήσει μόνιμες επαφές με τη δυναστεία των Qing, η οποία λειτουργούσε με τον κλασικό κινεζικό τρόπο σε ότι αφορά τις διεθνείς σχέσεις: Κέντρο του κόσμου ήταν η Κίνα και οι διπλωματικές αντιπροσωπείες δεν ήταν παρά πρεσβείες βαρβάρων που έφεραν φόρο υποτέλειας στον αυτοκράτορα.
Στόχος της αποστολής του Σπαθάρη ήταν η σύναψη τακτικών διπλωματικών σχέσεων και εμπορικών επαφών με τους Κινέζους και η λήξη των κατά τόπους εχθροπραξιών κατά μήκος της κοιλάδας του Αμούρ με καθορισμό της συνοριακής γραμμής. Στόχοι επίσης της αποστολής που αποτελούταν από 150 άτομα ήταν επιστημονικού ενδιαφέροντος (εύρεση και καταγραφή τοπικών φαρμάκων ή θεραπευτικών φυτών / ριζών, εξερεύνηση πετρωμάτων ή μεταλλευμάτων, γεωγραφικές πληροφορίες κλπ.). Με την επιστροφή του στη Μόσχα, ο Σπαθάρης συνέγραψε χειρόγραφες περιγραφές του ταξιδιού του και γεωγραφικές πραγματείες για τη Σιβηρία, Μογγολία και Κίνα. Σημαντικός είναι και ο χάρτης τον οποίο παρέδωσε στον Τσάρο και στις υπηρεσίες του ρωσικού κράτους.
Η αποστολή ξεκίνησε στις 3 Μαρτίου 1675 από τη Μόσχα και κατευθύνθηκε προς την Κίνα, μέσω των νέο-ϊδρυθέντων όστρογκ (πόλεις φρούρια) της Σιβηρίας και των επιμέρους ταχυδρομικών σταθμών, κινούμενη επί των μεγάλων ποτάμιων οδών. Ο Τσάρος Αλεξέι Μιχαήλοβιτς είχε φροντίσει να ειδοποιηθούν οι διοικήσεις των ενδιάμεσων αυτών σταθμών, ώστε ο Σπαθάρης και η αντιπροσωπεία του να προχωρήσουν με τη μεγαλύτερη δυνατή άνεση και έχοντας εξασφαλίσει την προσωπική τους ασφάλεια, αλλά και την κατάλληλη βοήθεια. Την 30η Μαρτίου έφτασε στο Τομπόλσκ στην περιοχή των Ουραλίων.
Από αυτό το σημείο ο Σπαθάρης ξεκινά την περιγραφή της Σιβηρίας. Από την 2η ημέρα του Μαΐου πλέουν στον ποταμό Ίρτις, κινούμενος με την ομάδα του προς τα βόρεια. Στόχος τους ήταν να συναντήσουν τη συμβολή με τον ποταμό Όμπ και να κινηθούν πάνω σε αυτόν προς τα ανατολικά.
Κατόπιν, διαπλέοντας τον Όμπ συναντά τον παραπόταμό του Κετ με ανατολική κατεύθυνση τον οποίο ακολουθεί. Στη συνέχεια πλέοντας στον ποταμό Γενισέϊ και τον παραπόταμό του Αγκαρά φθάνει στη λίμνη Βαϊκάλη αρχές Σεπτεμβρίου. Ο Σπαθάρης αναφέρει μια σειρά από πόλεις – φρούρια στον ποταμό Αγκαρά (Μπράτσκ, Ιρκούτσκ κτλ) που εξελίχθηκαν σε μεγάλες πόλεις. Μετά μερικές μέρες ξεκούραση, πέρασε στην απέναντι όχθη της Βαϊκάλης και ακολουθώντας τον ποταμό Ούντα διαμέσου της λίμνης Εραβνίνσκι έφθασε στο Νερτσίνσκ αρχές Δεκέμβρη 1675. Στη συνέχεια κατευθύνθηκε προς το Πεκίνο μέσω Μαντζουρίας και του ποταμού Αργκιούν.
Σε αυτό το σημείο σταματά η αφήγηση της γεωγραφίας της Σιβηρίας από τον Σπαθάρη και ξεκινάει η περιγραφή του ταξιδιού τους εντός της Κίνας. Παρατηρώντας την πορεία εντός της Σιβηρίας παρατηρούμε ότι είναι περίπου παράλληλη με τον Υπερσιβηρικό.
Τον Σπαθάρη υποδέχθηκε αντιπροσωπεία αγγελιοφόρων από το Πεκίνο στον ποταμό Ναούν.
Από τον ποταμό Ναούν, ξεκίνησε την 17η Απριλίου, φθάνοντας στο Μέγα Σινικό Τείχος στις 10 Μαΐου και στο Πεκίνο στις 15 Μαΐου του 1676.
Οι διαπραγματεύσεις κράτησαν από το Μάιο έως το Σεπτέμβριο του 1676.
Στο τέλος, οι Μαντσού διέκοψαν τις διαπραγματεύσεις, ανακοινώνοντας στον Σπαθάρη ότι δεν προτίθεντο να δεχθούν άλλες ρωσικές πρεσβείες ούτε και να διεξαγάγουν άλλες διαπραγματεύσεις, έως ότου οι απαιτήσεις τους γίνονταν σεβαστές. Όπως και οι προηγούμενοι πρέσβεις, έτσι και ο Σπαθάρης απέτυχε στην κύρια αποστολή του. Είχε πια ανοίξει ο δρόμος για το ρωσο-κινεζικό πόλεμο της περιόδου 1685-9, που θα οδηγούσε στη συνθήκη του Νερτσίνσκ και που θα όριζε τα σύνορα Κίνας Ρωσίας στην Άπω Ανατολή μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα.
Ο Σπαθάρης αναχώρησε από το Πεκίνο το Σεπτέμβριο του 1676 και έφθασε στη Μόσχα στις 5 Γενάρη του 1678. Αν και η αποστολή του απέτυχε εντελώς στον πρωτεύοντα στόχο της, ήταν επιτυχημένη στους δευτερεύοντες, όπως φαίνεται και από τις λεπτομερείς καταγραφές που έκανε, ενώ συνέβαλε πολύ στην αύξηση της γεωγραφικής γνώσης.

Ταξίδι στη Σιβηρία (Υπερσιβηρικός – Καμτσάτκα)
Το ταξίδι στη Σιβηρία έγινε με οργανωμένο γκρουπ 18/7-1/8/2018 από το πρακτορείο Versus με αρχηγό τον εξαιρετικό Δημ. Σαρρή. Περιλάμβανε τις κυριότερες πόλεις κατά μήκος του υπερσιβηρικού ανατολικά των Ουραλίων και την χερσόνησο Καμτσάτκα. Οι διαδρομές μεταξύ των πόλεων έγιναν με τον υπερσιβηρικό είτε με αεροπλάνο.
Αθήνα – Μόσχα με 4ωρη πτήση και στη συνέχεια με άλλη 2ωρη εσωτερική για την πρώτη πόλη του ταξιδιού, το Εκατερινεμπουργκ στα Ουράλια.

ΕΚΑΤΕΡΙΝΕΜΠΟΥΡΓΚ. Η τέταρτη σε πληθυσμό πόλη της Ρωσίας με περ. 1,4 εκ. κατοίκους, θεωρείται η πρωτεύουσα της Δυτ. Σιβηρίας. Βρίσκεται πάνω στα Ουράλια στο όριο μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, σε απόσταση 1800 χλμ. Α. της Μόσχας. Ιδρύθηκε το 18ο αι. ως ένα κέντρο μεταλλευτικής εκμετάλλευσης. Κατά την σοβιετική εποχή ονομάστηκε Σβερτλόφ από το όνομα του τοπικού γραμματέα των Σοβιέτ και γνώρισε μεγάλη βιομηχανική ανάπτυξη ιδιαίτερα στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο με την μεταφορά της βαριάς βιομηχανίας από τις δυτικές επαρχίες.
Χτισμένη στις όχθες του ποταμού Ισέτ, γύρω από τον οποίο έχει δημιουργηθεί ένα ωραίο πάρκο. Η πόλη εντυπωσιάζει με τους ευρύχωρους δρόμους και τα κτίρια από την σοβιετική εποχή. Έργο τέχνης ο Σ.Σ. τόσο στην όψη όσο και στην εσωτερική διακόσμηση. Οι σταθμοί του υπερσιβηρικού είναι από τα πιο ενδιαφέροντα αξιοθέατα. Οι αίθουσες με πίνακες και τοιχογραφίες που θυμίζουν αρχοντικά σαλόνια παλαιότερων εποχών. Δίπλα ο παλαιότερος Σ.Σ. εξίσου ωραίος που σήμερα λειτουργεί σαν μουσείο. Στην πλατεία μπροστά ένα μεγάλο άγαλμα των μεταλλουργών σαν κέντρο μεταλλουργίας. Στο Εκατερίνεμπουργκ έγινε η εκτέλεση της οικογένειας των Ρομανώφ. Η εκθρόνιση του τσάρου Νικολάου Β΄ τελευταίου των Ρομανώφ έγινε μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου 2017 και μεταφέρθηκε με την οικογένειά του στο Εκατερίνεμποργκ. Τον Ιούλιο 1918 έγινε με άγριο τρόπο η εκτέλεση του τσάρου, της τσαρίνας και των πέντε παιδιών του. Η διαταγή δόθηκε από τον τοπικό υπεύθυνο των Μπολσεβίκων Σβερτλόφ και κατ’ άλλους από τον ίδιο τον Λένιν. Τα πτώματα θάφτηκαν κρυφά σε κοντινό ορυχείο. Στο σημείο αυτό σήμερα ο χώρος έχει διαμορφωθεί σε πάρκο με εκκλησίες όπου η βασιλική οικογένεια λατρεύεται περίπου ως άγιοι. Το ταξίδι συνέπεσε με τα 100 χρόνια από την εκτέλεση με μεγάλη συρροή προσκυνητών. Στη θέση του σπιτιού όπου έγινε η εκτέλεση ανεγέρθηκε η «εκκλησία του αίματος» με χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα στο εσωτερικό της.
Από την πόλη περνά δρόμος που συνδέει το ευρωπαϊκό με το ασιατικό κομμάτι της Ρωσίας μέσω Ουραλίων. Δίπλα στο δρόμο μνημείο σε ομαδικό τάφο παλαιού γκουλάγκ εποχής σταλινισμού. Στη θέση του μνημείου εξαιρετική σύνθεση με κεφάλι άδειο στο εσωτερικό του από τα μάτια του οποίου τρέχουν δάκρυα-ανθρωπάκια. Σε αυχένα του δρόμου οβελίσκος και γραμμή με το θεωρητικό όριο Ευρώπης Ασίας για φωτογραφία με τα δυο πόδια σε διαφορετικές ηπείρους.
Στο Εκατερίνεμπουργκ πληροφορηθήκαμε τα τραγικά γεγονότα στην Ελλάδα με την πυρκαγιά και την εκατόμβη νεκρών στο Μάτι.

ΝΟΒΟΣΙΜΠΙΡΣΚ – ΤΟΜΣΚ. Πτήση με το καταπράσινο αεροπλάνο των σιβηρικών αερογραμμών για το Νοβοσιμπίρσκ «μητρόπολη» της Σιβηρίας.
Το Νοβοσιμπίρσκ με 1,55 εκ. κατ. Είναι η τρίτη σε πληθυσμό πόλη της Ρωσίας. Ιδρύθηκε το 1893 εξαιτίας του Υπερσιβηρικού, ο οποίος μετατέθηκε από την αρχική βορειότερη χάραξη που περνούσε από την ιστορική πόλη ΤΟΜΣΚ για κατασκευαστικούς λόγους. Είναι χτισμένο στην όχθη του μεγάλου ποταμού Όμπ (μήκος 3700 χλμ., απορροή 12.500 κυβ. μ./δλ περίπου διπλάσιος από τον Δούναβη), 3335 χλμ. ανατολικά της Μόσχας.
Θεωρείται πρωτεύουσα της Σιβηρίας με την όψη και τα κτίρια της να παραπέμπει στη σοβιετική εποχή. Σε πολλά σημεία συνυπάρχουν τα παλαιά ξύλινα σπίτια με τις μεταγενέστερες πολυκατοικίες. Η γειτνίαση της περιοχής με τις αυτόνομες τουρκόφωνες δημοκρατίες της Ρωσίας αφήνει μια αίσθηση ανατολίτικης πολυχρωμίας. Από τους πιο ενδιαφέροντες στον κόσμο ο ζωολογικός κήπος φιλοξενεί πάνω από 700 είδη ζώων, ιδιαίτερα των βόρειων και πολικών περιοχών. Ξενάγηση με συνεχή βροχή, μόνο ένα ζευγάρι Τατζίκων νεόνυμφων φαινόταν να το απολαμβάνουν.
Ημερήσια εκδρομή στο ΤΟΜΣΚ (περ. 0,5 εκ. κατ.) από τις πιο αξιόλογες ιστορικές πόλεις της Σιβηρίας στις όχθες του ποταμού Τομ παραπόταμου του Όμπ. Το Τομσκ ιδρύθηκε το 1604 για να κατοχυρώσει την ρωσική επικράτηση έναντι των τουρκόφωνων νομάδων και για μεγάλο διάστημα υπήρξε τόπος εκτόπισης πολιτικών , γεγονός που σε μεγάλο βαθμό οφείλει την ανάπτυξή του. Απόσταση περ. 200 χλμ. από το Νοβασιμπίρσκ με διαδρομή από τις ωραιότερες μέσα σε πυκνό δάσος από σημύδες και κωνοφόρα. Στο ιστορικό κέντρο της πόλης έχει την τιμητική της η ρωσική ξύλινη αρχιτεκτονική, πραγματικό στολίδι της λαϊκής κουλτούρας της Σιβηρίας.
Περ. 1000 χλμ. βορειότερα, στην κοιλάδα του Ομπ κοντά στην συμβολή με τον παραπόταμο Ιρτίς, βρίσκεται το Σουργκούτ (περ. 300.000 κατ.). Στην περιοχή του Σουργκούτ, σε ένα φυλάκιο δασοφύλακα έζησε εξόριστος τα τελευταία χρόνια του και αυτοκτόνησε (1973) ο Γ.Γ. του ΚΚΕ Νικ. Ζαχαριάδης.

ΚΡΑΣΝΟΓΙΑΡΣΚ. Από το Νοβοσιμπίρσκ η μεταφορά στην επόμενη πόλη του ταξιδιού Κρασνογιαρσκ έγινε με τον Υπερσιβηρικό. Επιβίβαση στον Σ.Σ. του Νοβοσιμπίρσκ, ένα στολίδι των αρχών του 20ου αι., και 12ωρο ταξίδι μέχρι τον Σ.Σ. του Κρασνογιάρσκ. Σε ολόκληρη τη διαδρομή εναλλαγή δάσους και λιβαδιών. Κάπου-κάπου χωριά με ξύλινα σπιτάκια με απότομη στέγη από τσίγκο για το χιόνι. Οι συνθήκες στο τραίνο με Α-Β θέση σχετικά καλές. Για την Γ θέση, όπου, στοιβάζονταν οι πολλοί ντόπιοι, ούτε συζήτηση. Σε κάποιες ενδιάμεσες μικρές στάσεις μπορούσαμε να ανέβουμε σε κάποια γέφυρα και να παρατηρήσουμε τις γραμμές. Έβλεπες σε παράλληλες γραμμές περ. 10 αμαξοστοιχίες από τις οποίες μόνο μία επιβατική. Βαγόνια γεμάτα εμπορεύματα, υλικά, κάρβουνα, ξυλεία, περίπου ότι θα έβλεπες σε ένα λιμάνι. Έτσι συνειδητοποιείς πως ο σιδηρόδρομος για την αχανή σιβηριανή και ασιατική ήπειρο είναι ότι τα λιμάνια για τις άλλες χώρες. Η επιβατική κίνηση είναι εντελώς δευτερεύουσα. Δύσκολο το τραίνο για τόσο μεγάλες αποστάσεις και τα μερόνυχτα που χρειάζεται και όχι το αεροπλάνο, έστω και με ακριβότερο εισιτήριο σε λίγες ώρες. Ακόμα δυσκολότερο από τη Μόσχα στο Βλαδιβοστόκ με το τραίνο σε 6-7 μέρες και όχι με το αεροπλάνο σε 9 ώρες.
Ο Σ.Σ. του Κρασνογιάρσκ ένα ακόμη στολίδι. Στην πλατεία μπροστά στο σταθμό τοιχογραφίες ηρωικών εργατών από την σοβιετική εποχή. Όσο απομακρυνόμαστε προς την ανατολή πληθαίνουν τα σφυροδρέπανα σαν να είναι ακόμη κομμουνισμός.
Το Κρασνογιάρσκ (περ. 1,0 εκ. κατ.) απέχει 4.098 χλμ. από την Μόσχα και είναι χτισμένο στις όχθες του ποταμού Γενισέϊ, ενός ακόμα μεγάλου ποταμού της Σιβηρίας (μήκος μαζί με τους παραπόταμους 5.500 χλμ. και μέση απορροή 20.000 κυβ. μ. / δλ). Ιδρύθηκε το 1628 και εξελίχθηκε σε ένα από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά και επιστημονικά κέντρα της Σιβηρίας και σημαντικός κόμβος του Υπερσιβηρικού. Πετύχαμε και στις ετοιμασίες για το γιορτασμό των 400 χρόνων από την ίδρυση. Ενδιαφέρουσα πόλη με υπέροχες λεωφόρους και μεγάλα παραποτάμια πάρκα. Υπαίθριο πάρτι δίπλα στο ποτάμι με ζωντανή ορχήστρα υπό βροχή και πλήθος νέων με ομπρέλες. Εκδρομή έξω από την πόλη στην κοιλάδα του ποταμού Γενισέϊ, όπου και το ομώνυμο υδροηλεκτρικό φράγμα από τα μεγαλύτερα στον κόσμο (μετρήσαμε 24 τουρμπίνες). Επίσκεψη σε ένα εξαιρετικό εθνογραφικό μουσείο με επιτομή των λαών και της ιστορίας της Σιβηρίας (άγνωστο γιατί στην πρόσοψη είχε αιγυπτιακές παραστάσεις χωρίς κάποιο σχετικό έκθεμα). Από τα αξιοθέατα το παλιό κτίριο των Σοβιετικών που σήμερα είναι διοικητικό κέντρο. Μπροστά το απαραίτητο άγαλμα του Λένιν και πλατεία με πολλή ζωή κάτι σαν τα δικά μας πανηγύρια. Σε κάποιο σημείο το άγαλμα του Ριζάνωφ με καταγωγή από την πόλη, κατακτητή της Αλάσκας για να την πουλήσει αργότερα ο τσάρος στους Αμερικάνους.

ΙΡΚΟΥΤΣΚ – ΛΙΜΝΗ ΒΑΪΚΑΛΗ. Δεύτερη διαδρομή με τραίνο Κρασνογιάρσκ – Ιρκούτσκ περίπου 20 ωρών με διανυκτέρευση. Η διανυκτέρευση στο τραίνο και τα φαγητά υποφερτά. Πρόβλημα η μετάβαση στο βαγόνι του εστιατορίου μέσα από την τρίτη θέση. Η εικόνα του τοπίου με εναλλαγή δάσους και λιβαδιών ίδια με της προηγούμενης διαδρομής. Διασχίζοντας αυτές τις αχανείς σιβηριανές εκτάσεις έρχονται στο νου ιστορίες από βιβλία παλαιότερα των παιδικών μας χρόνων, όπως το «Μιχαήλ Στρογκώφ», του Ιουλίου Βερν, και νεότερα που περιγράφουν τόπους εξορίας, όπως «Τα παιδιά από το Αρμπάτ» του Ανατόλυ Ριμπακώφ. Από τους τοπικούς ξεναγούς ακούσαμε πολλές παρόμοιες ιστορίες εξορίας των πατεράδων και παππούδων τους.
Το Ιρκούτσκ (600.000 κατ.), 5266 χλμ. ανατολικά της Μόσχας πολύ κοντά στα σύνορα με Μογγολία, είναι το «μαργαριτάρι» της Σιβηρίας και η μητρόπολη της νότιας Σιβηρίας. Βρίσκεται στο σταυροδρόμι Ρωσίας, Κίνας και Μογγολίας κοντά στη λίμνη Βαϊκάλη. Ιδρύθηκε το 1653 στις όχθες του ποταμού Αγκαρά σαν φρούριο για τη συλλογή φόρου από τους Μπουριάτες, φυλή που κατοικούσε στην περιοχή. Ονομάζεται και «Αθήνα της Σιβηρίας» λόγω της μεγάλης πολιτιστικής της ανάπτυξης.
Εξαιρετικό το πάρκο κατά μήκος του Αγκαρά. Ξεχωρίζουν τα αγάλματα του αρχηγού των Κοζάκων που ίδρυσαν την πόλη και του τσάρου Αλέξανδρου του 3ου που επανέφερε τους Δεκεμβριστές. Σε νησί του ποταμού πετύχαμε σε γιορτή των βετεράνων του πολεμικού ναυτικού. Στην ξενάγηση της πόλης ξεχωρίζουν τα περίτεχνα σιβηρικά ξύλινα σπίτια, οι παλιές εκκλησίες και το σήμα κατατεθέν της πόλης Τίγρης που κατασπαράζει σκιουράκια, σύμβολο της δύναμης από το εμπόριο γούνας. Επίσκεψη στο μουσείο με εκθέματα από τη ζωή και τη δράση των Δεκεμβριστών, οι οποίοι έχουν μια ενδιαφέρουσα ιστορία. Πρόκειται για πλούσιους και ευγενείς της άρχουσας τάξης της Ρωσίας, οι οποίοι τον Δεκέμβριο 1825 επαναστάτησαν κατά του τσάρου ζητώντας μέτρα υπέρ των φτωχών. Η μοναδική στην ιστορία ίσως ρομαντική επανάσταση κατά των συμφερόντων της τάξης των επαναστατών. Φυσικά επικράτησε ο τσάρος και οι περισσότεροι από τους επαναστάτες (τραπεζίτες, μεγαλέμποροι, συγγραφείς, ποιητές) στάλθηκαν εξορία στο μακρινό Ιρκούτσκ, όπου σε απάνθρωπες συνθήκες πέθαναν είτε πέρασαν το υπόλοιπο της ζωής τους. Κατά την Οκτωβριανή επανάσταση το Ιρκούτσκ υπήρξε θέατρο αιματηρών συγκρούσεων μεταξύ «Λευκών» και «Κόκκινων» με εμβληματική μορφή το ναύαρχο Κολτσάκ από την πλευρά των Λευκών, το άγαλμα του οποίου επίσης συναντάμε.
Επίσκεψη στη λίμνη ΒΑΪΚΑΛΗ που θεωρείται από τις ωραιότερες λίμνες στον κόσμο. Γεωλογικό ιδιαίτερο δημιούργημα με μακρόστενο σχήμα μήκους 636, πλάτος 48 χλμ., επιφάνεια 31.500 τετρ. χλμ. (περίπου 1/4 της Ελλάδας) και μέγιστο βάθος 1620μ. Είναι η βαθύτερη λίμνη στον κόσμο που κρατά το 20% των αποθεμάτων γλυκού νερού του πλανήτη. Τροφοδοτείται από εκατοντάδες μικρούς ποταμούς και τροφοδοτεί έναν μεγάλο τον Αγκαρά παραπόταμο του Γενισέϊ. Έχουν εκμεταλλευτεί τη μεγάλη υψομετρική διαφορά λίμνης – Γενισέϊ με τη δημιουργία μεγάλων φραγμάτων, μεταξύ των οποίων και το φράγμα του Μπράτκ, που είναι το υψηλότερο στον κόσμο (πάνω από 300 μ. ύψος). Διαδρομή Ιρκούτσκ – Βαϊκάλη κατά μήκος του Αγκαρά περίπου 1 ώρας. Επίσκεψη σε ένα ωραίο εθνολογικό μουσείο λίγο πριν τη λίμνη με σπίτια και συνήθειες από όλη τη Σιβηρία. Μικρής διάρκειας βόλτα στη λίμνη με πλοιάριο και επίσκεψη σε παραλιακό χωριό με ενδιαφέρουσα ψαραγορά κυρίως από ψάρια της λίμνης. Στη συνέχεια στο μουσείο Βαϊκάλης με ενυδρείο και πληροφορίες από την Λίμνη και τον ποταμό Αγκαρά. Στο μουσείο αυτό υπάρχει αφιέρωμα για τον Έλληνα εξερευνητή Νικ. Σπαθάρη, από τους πρώτους που έφθασαν στη Βαϊκάλη το έτος 1675 και έτσι μάθαμε την ύπαρξή του.
Η αρχική γραμμή του υπερσιβηρικού μετά το Ιρκούτσκ ακολουθούσε τον Αγκαρά και στη συνέχεια βραχώδη ακτή της λίμνης περ. 40 χλμ. κάνοντας κύκλο. Για να αποφύγουν τον κύκλο τον χειμώνα που πάγωνε η λίμνη, στρώναν ράγες στον πάγο και περνούσαν απέναντι. Τώρα έχει γίνει νέα χάραξη και η διαδρομή από την βραχώδη ακτή εγκαταλείφθηκε και γίνεται μόνο για τουριστικούς σκοπούς. Πρόκειται για διαδρομή εξαιρετικής ομορφιάς και με μεγάλη ιστορία. Για να περάσουν τη γραμμή από το βραχώδες και απότομο έδαφος χρησιμοποιήθηκαν όλα τα μέσα της εποχής και επιστρατεύτηκαν εργάτες από όλα τα μέρη του κόσμου. Σήμερα το τραίνο της τουριστικής διαδρομής κάνει συχνά στάσεις και οι επιβάτες κατεβαίνουν για να απολαύσουν το τοπίο και τη λίμνη. Σε μια από τις στάσεις επίσκεψη σε μια ενδιαφέρουσα έκθεση ζωγραφικής, σε άλλη με ωραία αμμουδιά για κολύμπι από τους τολμηρούς στα παγωμένα νερά της λίμνης. Τέλος της διαδρομής στη Σλουντάνκα , όπου πήραμε το κανονικό τραίνο του υπερσιβηρικού για επιστροφή στο Ιρκούτσκ. Άλλος ένας Σ.Σ. θαύμα αρχιτεκτονικής της Ρωσίας των αρχών του 20ου αι.
Τελευταίο πιάτο με γεύση από Μογγολία. Επίσκεψη σε μια περιοχή που κατοικούν Γουριάτες μια φυλή Μογγόλων με μια σχετική αυτονομία, περ. 2 ώρες από Ιρκούτσκ. Εικόνες από Μογγολία στα ιδιαίτερα χωριά τους, άλογα και παγόδες. Εξαιρετική η παράσταση από τη «Χρυσή Ορδή» με χορούς, τραγούδια και μια επίδειξη τοξοβολίας.

ΧΑΜΠΑΡΟΦΣΚ. Με πτήση περίπου 2,5 ωρών φθάνουμε στο τέλος της προς ανατολάς διαδρομής του υπερσιβηρικού, γιατί στη συνέχεια τρέπεται προς νότο για το Βλαδιβοστόκ. Το Χαμπαρόφσκ (600.000 κατ.) περίπου 8.500 χλμ. από Μόσχα και 30 χλμ. από τα κινεζικά σύνορα της Μαντζουρίας είναι χτισμένο στις όχθες του ποταμού Αμούρ. (4352 χλμ., 12.000 κυβ. μετ. απορροή), που είναι ο μόνος από τους μεγάλους ποταμούς της Σιβηρίας που εκβάλλει στον Ειρηνικό. Η πόλη, που ιδρύθηκε το 1858 σαν ένα προκεχωρημένο φυλάκιο των Ρώσων στην Άπω ανατολή, με επιβλητικά κτίρια του 19ου αι. ξεφεύγει από τα πολεοδομικά πρότυπα των άλλων πόλεων της Σιβηρίας. Επίσκεψη στο τοπικό λαογραφικό μουσείο με αναπαράσταση του εμφύλιου πολέμου των αρχών του 20ου που πήρε άγρια μορφή στην Άπω ανατολή. Σπουδαία αξιοθέατα, όπως το ηρώο με την ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης και την πλατεία με το άγαλμα του Χαμπάροφ εξερευνητή της περιοχής. Στην κεντρική πλατεία της πόλης το τραπεζικό μέγαρο και μπροστά το άγαλμα του Λένιν, κάτι σαν εκδίκηση του καπιταλισμού. Κρουαζιέρα στον ποταμό Αμούρ με πανοραμική θέα της πόλης και της μεγάλης διπλής σιδηροδρομικής και οδικής γέφυρας.

ΚΑΜΤΣΑΤΚΑ. Μετά το Χαμπαρόφσκ, η πορεία προς το τέρμα του Υπερσιβηρικού στο Βλαδιβοστόκ έγινε με μια μεγάλη παράκαμψη μέσω Καμτσάτκας. Η Καμτσάτκα είναι μια μεγάλη χερσόνησος της ΒΑ Σιβηρίας στη Βερίγγειο θάλασσα μήκους 1250 χλμ. με έκταση και σχήμα όσο περίπου της Ιταλίας. Βρίσκεται ανάμεσα στη Οχοτσκική θάλασσα και τον Ειρηνικό (Βερίγγειος θάλασσα) με πολύ κοντά στην ακτή τη μεγάλη τάφρο Κουριλών – Καμτσάκας βάθους 10.500 μ. Ο πληθυσμός της χερσονήσου είναι 320.000 κάτ. με πάνω από τους μισούς (180.000) στην πρωτεύουσα Πετροπαβλόφσκ, σχετικά νέα πόλη, για την εξυπηρέτηση της αμυντικής υποδομής της Ρωσίας που βρίσκεται στη Χερσόνησο. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της χερσονήσου (βαρύ ψύχος, ενεργά ηφαίστεια, σεισμοί), την κάνουν ιδιαίτερα εχθρική σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Κύρια επαγγέλματα τα συνδεόμενα με το στρατό και λιγότερο την εκμετάλλευση των πλούσιων φυσικών πόρων (αλιεία, ξυλεία) – τελευταία παρατηρείται μεγάλη ανάπτυξη του τουρισμού ακραίων συνθηκών.
Στο Πετροπαβλόφσκ με τρίωρη πτήση από Χαμπαρόφσκ. Έξω από το αεροδρόμιο το άγαλμα μιας αρκούδας με φόντο τους ηφαιστειογενείς κώνους και την επιγραφή «εδώ αρχίζει η Ρωσία». Περιήγηση στο Πετροπαβλόφσκ μια μοντέρνα πόλη με οργανωμένη δόμηση, όπερα και την επιβλητική εκκλησία της Αγίας Τριάδας να δεσπόζει. Κοντά στο λιμάνι ωραία διαμορφωμένη πλατεία με ακτή από βότσαλο και το απαραίτητο άγαλμα του Λένιν.
Στο ελικοδρόμιο επιβίβαση σε ελικόπτερα των 30 θέσεων του ρωσικού στρατού για περιήγηση στο εσωτερικό της χερσονήσου. Πτήση και κατόπτευση ενός εξαιρετικού ανάγλυφου από δάση, κοιλάδες, λιβάδια, βουνά, χιόνια. Εντυπωσιακές οι ηφαιστειογενείς κορυφές με τις όξινες λίμνες στους σβησμένους κρατήρες και άλλους ενεργούς με καπνούς. Κάθοδος του ελικοπτέρου για στάση σε τρία σημεία με ενδιαφέρον από την ηφαιστειακή δράση. Περπάτημα σε μέρη με ατμίδες, ζεστές πηγές, αναβράζουσες λάσπες γκέϊζερς και λιμνούλες ζεστές και μερικές όξινες. Πικνίκ στην τελευταία στάση, κάποιο μπάνιο μερικών σε μια ζεστή λιμνούλα και επιστροφή από άλλη διαδρομή στο ελικοδρόμιο για κλείσιμο της επτάωρης περιήγησης στη φύση της Καμτσάκα.
Τελευταίο πιάτο βόλτα στην Βερίγγειο θάλασσα για εξάωρη περιήγηση και ψάρεμα. Η διαδρομή κοντά σε νησάκια από περίεργους γεωλογικούς σχηματισμούς με κατακόρυφες παρειές και βράχους – μορφές «λαμπάδα», «τρία αδέρφια» που εξέχουν από τη θάλασσα. Ψάρεμα από εμάς τους ερασιτέχνες χωρίς επιτυχία, αλλά από το εκπαιδευμένο πλήρωμα με πλούσια ψαριά από καβούρια και ψάρια που μαγειρεύτηκαν στο σκάφος για ένα εξαιρετικό γεύμα.

ΒΛΑΔΙΒΟΣΤΟΚ. Επιστροφή στο τέρμα του υπερσιβηρικού (9.288 χλμ. από Μόσχα) με τρίωρη πτήση από Καμτσάτκα. Το Βλαδιβοστόκ (600.000 κατ.) που σημαίνει «Άρχοντας της ανατολής», βρίσκεται στο άκρο μιας παραλιακής λωρίδας προς νότο. Ο τσάρος ήθελε στο τέρμα του υπερσιβηρικού ένα λιμάνι αρκετά νότιο ώστε να μην παγώνει το χειμώνα. Η πόλη επεκτείνεται σε κάποια κοντινά νησιά που ενώνονται με την ακτή με επιβλητικές γέφυρες 2 και 3 χλμ.
Από τα αξιοθέατα κάποια αμυντικά έργα με θηριώδη κανόνια και μυστικές στοές επειδή το Βλαδιβοστόκ παλαιότερα ήταν στο μάτι των Ιαπώνων. Ενδιαφέρον επίσης ένα ιστορικό υποβρύχιο του Β΄ παγκοσμίου πολέμου που τώρα λειτουργεί σαν μουσείο, όπου για μόνη φορά είδαμε και φωτογραφίες του Στάλιν. Στην περιήγηση της πόλης πολλά επιβλητικά παλαιά κτίρια που δικαιολογούν το αρχοντικό της πόλης και ο ναός του Αγίου Κυρίλλου και Μεθοδίου. Συναντάμε επίσης τα αγάλματα του Γιούλ Μπρύνερ μπροστά από το σπίτι του, του Σολζενίτσιν στο λιμάνι και το μουσείο Λένιν με αγάλματά του και φωτογραφίες του. Ένας ακόμα πανέμορφος Σ.Σ. στο Βλαδιβοστόκ στο τέρμα του Υπερσιβηρικού με μουσείο από την κατασκευή του.

Επιστροφή με 9ωρη πτήση – φύγαμε από το Βλαδιβοστόκ 2.0 μ.μ. και όταν φθάσαμε στη Μόσχα πετώντας προς τα δυτικά, εξαιτίας της διαφοράς ώρας, το ρολόι έδειχνε 4.0 μ.μ., δηλαδή 2 ώρες μετά. Τράνζιτ στο αεροδρόμιο και με 4ωρη πτήση επιστροφή στην Αθήνα μετά από 17 μέρες.

Απόσσπασμα χάρτη Νικ. Σπαθάρη

ΕΚΑΤΕΡΙΝΕΜΠΟΥΡΓΚ. Δημόσιο κτίριο σοβιετικής αρχιτεκτονικής.