Οι λογαριασμοί μας με την ιστορία 200 χρόνια από το 1821
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΑΡΑΚΛΗΣ, ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΣ ΠΙΣΤΙΑΝΩΝ ΚΑΙ ΜΠΡΕΝΙΣΤΑΣ
Ένας Άγνωστος αγωνιστής του 21
του Χρήστου Ντάλα
Διαβάζοντας τον Μακρυγιάννη και άλλους που έγραφαν για τις επιχειρήσεις στην περιοχή της Άρτας τα πρώτα χρόνια του 21, πλάι στα γνωστά ονόματα οπλαρχηγών όπως του Καραϊσκάκη, του Μακρυγιάννη, των Κουτελιδαίων, του Μπακόλα, τις περισσότερες φορές βλέπουμε και το όνομα του Γ. Τσαρακλή.
Για όλους έχουν γίνει μελέτες, έχουν γραφεί βιβλία και τραγούδια, έχουν στηθεί αγάλματα. Ο Γεώργιος Τσαρακλής οπλαρχηγός Πιστιανών και Μπρενίστας βρίσκεται στην αφάνεια. Πιστιανίτες είναι οι κάτοικοι δύο χωριών εκατέρωθεν του Αράχθου, των Πιστιανών (παλαιότερα Πιστιανά Νέας Ελλάδας) και του Διστράτου (παλαιότερα Πιστιανά Παλαιάς Ελλάδας).
Θα κάνουμε προσπάθεια παρακάτω να παρακολουθήσουμε τη διαδρομή και τη δράση του πιστιανίτη οπλαρχηγού του 21 Γ. Τσαρακλή και του γιού του αγωνιστή της Επανάστασης της Άρτας το 1854.
Λίγα για τα αρματολίκια της Άρτας
Η Οθωμανική αυτοκρατορία κατά τον 17ον αιώνα άρχισε να μισθώνει μεταξύ των Ελλήνων φρουρές από μαχητές, στις οποίες ανέθεταν την φύλαξη ιδιαίτερα των ορεινών και δυσπρόσιτων περιοχών. Από την ανάγκη αυτή δημιουργήθηκαν τα αρματολίκια, οι αρματολοί και άλλοι υπομίσθιοί της οπλαρχηγοί. Οι τελευταίοι μάλιστα ελάμβαναν, εκτός των δικαιωμάτων εκ της φορολογίας και χρηματικό ποσό.
Αντιστράτηγος ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ Γιος του ήρωα της επανάστασης Γεωργίου Καραϊσκάκη. Έλαβε μέρος στην επανάσταση της Άρτας του 1854
Εις την επαρχίαν της Άρτας κυρίως δύο ήσαν τα αρματολίκια τα οποία ανεγνώρισεν η τουρκική εξουσία: του Ραδοβυζίου και των Τζουμέρκων. Των οποίων τελευταίων έδρα ήτο η Χώσεψη (Κυψέλη) και το Βουργαρέλι, αρματολός δε αυτών κατά το έτος 1750 παρουσιάζεται ο Δημήτριος Κουτελίδας ή Χωσεψίτης.
Στη συνέχεια τα αρματολίκια πέρασε σε διάφορα χέρια ληστών και άλλων. Περί το 1804 το μεγαλύτερο τμήμα του Ραδοβυζίου παραχωρήθηκε στον Γώγο Μπακόλα, το δε αρματολίκι των Τζουμέρκων στον Νικ. Κουτελίδα γιο του Χωσεψίτη. Μετά το θάνατο του Κουτελίδα το 1812 στο αρματολίκι Τζουμέρκων τον διαδέχτηκε ο πρωτότοκος γιος του Μήτρος. Κατά μια αγαπημένη συνήθεια της εποχής, την αύξηση της επιρροής μέσω των επιγαμιών, η μια αδελφή του Γ. Μπακόλα παντρεύτηκε τον Μήτρο Κουτελίδα, η δε άλλη τον γιο του Νικ. Στορνάρη αρματολού του Ασπροπόταμου. Έτσι παραμονές του 21 αρματολός των Τζουμέρκων ήταν ο Μήτρος Κουτελίδας με συμπαραστάτη τον νεότερο αδελφό του Γιαννάκη γενναίο και σκληρό πολεμιστή.
Η επικράτεια των αρματολικιών (καπεταναίων) δεν ήταν ακριβώς γνωστή γιατί υφίσταντο αλλαγές σύμφωνα με τις επιδιώξεις των εκάστοτε κρατούντων. Το μεγαλύτερο μέρος πάντως της περιοχής των Τζουμέρκων ανήκε στο ομώνυμο αρματολίκι.
Ο Χουρσίτ πασάς, λιθογραφία
Πιστιανά και Μπρενίστα ήταν περιοχές εκατέρωθεν του Αράχθου περί τις σημερινές κοινότητες Πιστιανών, Διστράτου και Κορφοβουνίου. Πιθανόν αποτελούσαν ένα μικρότερο τμήμα (κόλι) του αρματολικιού Τζουμέρκων και ο Γ. Τσαρακλής να ήταν ένας οπλαρχηγός πρωτοπαλίκαρο, επικεφαλής στο κολι (κολιτζής). Να σημειωθεί ότι κολιτζής ήταν και ο Καραϊσκάκης στο αρματολίκι Αγράφων στην εποχή που αρματολοί ήταν οι Κατσαντωναίοι. Ενδεχόμενο πάντως, τουλάχιστον στην εποχή το 21, να ήταν ξεχωριστό αρματολίκι με αυτονομία έναντι της οθωμανικής εξουσίας.
Δεν προκύπτουν πάντως διενέξεις των αρματολικιών Ραδοβυζίου και Τζουμέρκων και σε όλες τις επιχειρήσεις βρίσκουμε τους Κουτελιδαίους, τον Μπακόλα και τον Τσαρακλή μαζί ως Τζουμερκιώτες οπλαρχηγούς. Οι Τζουμερκιώτες εμφανίζονταν οι πιο απείθαρχοι προς την ελληνική διοίκηση και περί το 1824 ήταν το στήριγμα του Καραϊσκάκη στη σύγκρουση με τον Μαυροκορδάτο, όταν καταδικάστηκε για προδοσία.
Κατά τον Δ. Καρατζένη κατά το 1818 από τους πρώτους που μυήθηκαν στην φιλική εταιρεία από τον Οικονόμου της Μητροπόλεως Άρτας, ιερέα Μόστραν, ήταν οι αδελφοί Κουτελίδα, ο Γιάννης Μακρυγιάννης, ο Γώγος Μπακόλας και ο οπλαρχηγός Πιστιανών και Μπρενίστας Γ. Τσαρακλής.
Στην Επανάσταση του 1821
Τον Ιούλιο 1820 ο Αλή πασάς κηρύχθηκε αποστάτης από την Υψηλή Πύλη. Μέχρι την εξόντωσή του τον Ιανουάριο του 1822 υπήρξε προσπάθεια προσέλκυσης των Χριστιανών οπλαρχηγών της περιοχής δηλαδή κλεφτών, αμαρτωλών και Σουλιωτών. Οι Τζουμερκιώτες οπλαρχηγοί φαίνεται στην αρχή να πήγαν με το μέρος του Αλή. Η κατάσταση έγινε πιο περίπλοκη από την άνοιξη του 1821 όταν ξέσπασε η ελληνική επανάσταση. Τον Μάιο 1821 μόνο οι περιοχές που βρίσκονταν στα παλαιά όρια της δικαιοδοσίας του Αλή πασά δεν είχαν ακόμη επαναστατήσει.
Σύμφωνα με την παράδοση, η οποία όμως δεν επιβεβαιώνεται, στο μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου του Βουργαρέλιου την 15ην Μαΐου 1821, υπό τις ευλογίες του Ηγουμένου της Μονής Χριστοφόρου, κηρύχθηκε η επανάσταση της Άρτας. Εκεί συμμετείχε ο Γ. Τσαρακλής, οι Κουτελιδαίοι, ο Γ. Μπακόλας, ο Γ. Καραϊσκάκης και άλλοι οπλαρχηγοί από το Ραδοβύζι και τα Τζουμέρκα.
Τέλος Μαΐου οι οπλαρχηγοί της Άρτας αποφάσισαν να εμποδίσουν την κάθοδο των οθωμανικών στρατευμάτων από την Άρτα, που ήταν ένα από τα σημαντικά στρατιωτικά κέντρα του Χουρσίτ πασά, προς τη δυτική Πελοπόννησο και Ρούμελη. Για να το πετύχουν αυτό έπρεπε να ελέγξουν τα στενά του Μακρυνόρους. Στις 28 και 29 Μαΐου 1821 οι Τζουμερκιώτες οπλαρχηγοί στους οποίους συμμετείχε και ο Γ. Τσαρακλής, στη θέση Κούλια του Μακρυνόρους σταμάτησαν την πορεία οθωμανικών στρατευμάτων από Άρτα προς Ναύπακτο με επικεφαλής τον Ισμαήλ πασά Πλιάσα. Στη συνέχει τα σώματα αυτά μετακινήθηκαν προς την Άρτα και στις 8 Ιουνίου δόθηκε μάχη στο Κομπότι, όπου κατά τον Μακρυγιάννη «ο Καραϊσκάκης περιπαίζοντας τους Τούρκους τους γύρισε τον κώλο και επληγώθη εις την φύσην».
Γεώργιος Καραϊσκάκης, ελαιογραφία του Γ. Μαργαρίτη
Την 18ην Ιουνίου ο Ισμαήλ ηγούμενος στρατού τεσσάρων χιλιάδων επιχείρησε να περάσει από ψηλότερη διάβαση του Μακρυνόρους στη θέση Αγία Παρασκευή Λαγκάδας όπου αποκρούστηκε από λίγα τμήματα οπλαρχηγών, πράγμα που θεωρήθηκε σπουδαίο κατόρθωμα. Τις επόμενες μέρες επιχείρησε να διέλθει από την ακόμη ψηλότερη διάβαση Αυτί Φλωριάδας, όπου όμως τον περίμεναν οι οπλαρχηγοί Τζουμέρκων, Ραδοβυζίου, Βάλτου και ανέτρεψαν την προσπάθεια του.
Κατά τον Δ. Καρατζένη ο Γ. Τσαρακλής έλαβε μέρος και στις μάχες της Πλάκας, των Τζουμέρκων και του Σταυρού Θεοδωριάνων. Η μάχη της Πλάκας έγινε τέλος Ιουνίου για να ανακόψει το πέρασμα των επαναστατών προς τα Ιωάννινα. Η μάχη στο Αυτί Μελισσουργών έγινε για το μοναδικό πέρασμα προς τα Θεοδώριανα. Αρχές Αυγούστου 1821 οι επαναστάτες απέκρουσαν τον εχθρό στον αυχένα του Σταυρού και τον ανάγκασαν να υποχωρήσει προς τα Θεοδώριανα. Στη Μήγερη (Τετράκωμο) ο Γ. Τσαρακλής μαζί με τον Μήτρο Κουτελίδα απέκρουσαν 3.000 Τούρκους.
Το καλοκαίρι 1821 έγιναν συνεννοήσεις με τους Τουρκαλβανούς οπλαρχηγούς και δημιουργήθηκε βραχύβια «ελληνοαλβανική συμμαχία», η οποία διαλύθηκε μερικούς μήνες αργότερα.
Στις 12 Νοεμβρίου 1821 έγινε επίθεση για την κατάληψη της Άρτας. Το σχέδιο κυκλώσεως της πόλης και επιθέσεως κατά των Τούρκων περιγράφει ο Μακρυγιάννης.
«Έλληνες από το δώθε μέρος Γραμμενίτσας, Τζερακλής, Καραϊσκάκης, Κουτελιδαίγοι κι άλλοι αξιωματικοί. Όλοι αυτείνοι πιάσαν το Μαράτι αντίκρυα από την Άρτα, είναι ως ένα κάρτο μακρυά, είναι περιβόλια κι ολίγα σπίτια κι ένα τζαμί πολλά δυνατό, Στάθηκαν εις Μαράτι αυτείνοι όλοι. Από το δώθε μέρος εμείς συναχθήκαμεν όλοι ως χίλιοι άνθρωποι, πήγαμεν δια νυχτός εις τον Άγιον Ηλία πανουκέφαλα της Άρτας». Και συνεχίζει ο Μακρυγιάννης
«Εις τους τριακόσιους διορίσθηκαν κεφαλές ο Μάρκος, ο Καραϊσκάκης, ο Βέικος, ο Δράκος, ο Κουτελίδας, ο Τζερακλής, του Μούρτο Τζάλιου το παιδί κι άλλοι αξιωματικοί Τούρκοι κι Έλληνες. Δια τους εκατό διορίσθηκαν κεφαλές ο Νάσης Φωτομάρας κι εγώ. Με διόρισε ο Γώγος».
Στρατηγός Ιωάννης Μακρυγιάννης
Στις 17 Ιανουαρίου 1822 τα πολιορκητικά σώματα κατέλαβαν την πόλη και έκαναν πολλές λεηλασίες «εμούστωσαν εις τα λάφυρα γδύνοντας Χριστιανούς και Εβραίους» όπως έγραψε ο Περαιβός.
Το Γ. Τσαρακλή συναντάμε και στην άτυχη μάχη του Πέτα 4 Ιουλίου 1822. Γράφει ο Δ. Καρατζένης: «Εις τους Έλληνας οπλαρχηγούς ανετέθησαν θέσεις εφεδρικαί όπισθεν του χωριού, εις τον Μπακόλαν το προς Βορράν ύψωμα της Κορακοφωλιάς, εις δε τον Μήτρον Κουτελίδαν, Δήμον Τσέλιον, Μήτρον Γώγον Μπακόλαν, Ιωάννην Ράγκον, Τσαρακλήν, Μόστραν, Γαρουφαλιάν θέσις εις την πλαγιάν του Ματεσιού προς φύλαξιν των νώτων του στρατοπέδου απειλουμένων από τους 800 Αλβανούς οι οποίοι ήσαν εστρατοπεδευμένοι εις την θέσιν Πουρνάρι». Η συνέχεια είναι γνωστή: Οι Έλληνες οπλαρχηγοί διαλύθηκαν από 80 Τουρκαλβανούς (ή πρόδωσαν;) με τραγική κατάληξη για τους Φιλέλληνες και το εκστρατευτικό σώμα του Μαυροκορδάτου στη Δυτική Ελλάδα.
Στην Επανάσταση της Άρτας του 1854
Στις αρχές του 1854 εις την τουρκικήν τότε επαρχία της Άρτας εξερράγη επανάσταση των υπόδουλων Ελλήνων, η οποία αποκλήθηκε επανάσταση του Ραδοβυζίου. Τον Ιανουάριο 1854 αρχικά εξερράγη στην περιοχή Ραδοβυζίου και ταυτόχρονα στα Τζουμέρκα και στην Λάκκα Σούλι για να εξαπλωθεί στη συνέχεια σ’ ολόκληρη την Ήπειρο, Θεσσαλία, Άγραφα ακόμη και στη Μακεδονία.
Τον Τσαρακλή συναντάμε στις επιχειρήσεις σύμφωνα με το βιβλίο του Δ. Καρατζένη «Η επανάστασις της Άρτης του 1854» (1973).
«Την 1ην Μαρτίου τμήμα 500 ανδρών κατείχε την θέσιν «Προφήτης Ηλίας» επί της κορυφογραμμής Περάνθης άνωθεν της πόλεως Άρτης, υπό τας οδηγίας των αρχηγών Γ. Κατσικογιάννη, Μακρή και άλλων. Έτερον τμήμα 400 ανδρών υπό τους Τζουμερκιώτην, Τσαρακλήν, τον Δημ. Σκαλτσογιάννην και Ιωάν. Κοντονίκαν τας θέσεις έναντι της πόλεως, από του χωρίου Βλαχέρνης μέχρι Ιμαρέτ (Μαράτι)». Σε άλλο σημείο αναφέρεται:
«Το τουρκικό τμήμα το οποίον από πρωίας είχε σταλή εις Βλαχέρναν και Γραμμενίτσαν δια να απασχολήση τους εκεί επαναστάτας δεν είχε καλλιτέραν τύχην διότι εις αθλίαν κατάστασιν ηναγκάσθη να επιστρέψη δια του ποταμού εις Άρταν. Εάν οι Σκαλτσογιάννης, Τσαρακλής και Κοντονίκας ευρισκόμενοι εις μικράν από του Πέτα απόστασιν και ακούοντες τον θόρυβον της μάχης, ήσαν απερίσπαστοι από το Τουρκικόν τμήμα που διέβη τον ποταμόν, θα ηδύνατο να φθάσουν εις βοήθειαν των επαναστατών οπότε οι Τούρκοι ήθελον υποστή πανωλεθρίαν».
Σε μια αναφορά του στρατηγού Σπ. Τζαβέλλα φαίνεται ότι στις επιχειρήσεις λάμβανε μέρος ο γιος του Τσαρακλή (μαζί με τον πατέρα;)
«Πέτα 12 Μαρτίου 1854
Εγώ περί την μεσημβρίαν εκκινώ με 300 Τζουμερκιώτας και Σουλιώτας, οι οποίοι υπάρχουν πλησίον μου, να καθέξω τα χωρία Μπάνη και Νεοχώρι μέχρις ότου φθάσει ο Θεμελής και εκείθεν θα εκκινήσωμεν άπαντες δια την Άρταν γενικήν έφοδον απ’ όλα τα μέρη. Εις το χωρίον Κωστακιοί υπάρχει τοποθετημένος ο πατήρ μου μετά του Δ. Βότσαρη, εις Γραμμενίτσα είναι ο υιός του Τζαρακλή, εις το Μαράτι είναι ο Βενδεβής και μένουν όλοι εις τας θέσεις δίχως έναρξιν διαπραγματεύσεων. Ο Καραϊσκάκης, ο υιός του Ίσκου, ο Ζάχος Μήλιος, ο Κοντονίκας, ο Σκαλτσογιάννης έως 1.400 μετά του Στρατηγού Τζαβέλλα μένουν εις το Πέτα. ΣΠΥΡΟΣ Ν. ΤΖΑΒΕΛΛΑΣ».
Η μάχη της Πλάκας. Περιγραφική και Ιστορική εικονογράφηση
Μετά την αποτυχία της επανάστασης περιγράφεται η αντεκδίκηση των Τούρκων και το κάψιμο των Πιστιανών πατρίδας του Τσαρακλή.
«Οι Τούρκοι, τη βοηθεία των συμμάχων των, Άγγλων και Γάλλων, καταστείλαντες την Επανάστασιν της Άρτης, επανήλθον ως εκδικηταί εις τα χωρία εκείνα που είχαν πρωτοστατήσει κατά την εναντίον των εξέγερσιν. Αφού μετά την μάχην της Σκουληκαριάς, της 12ης Μαΐου, έκαυσαν αυτήν, επροχώρησαν και παρέδωσαν εις το πυρ και την λεηλασίαν, το Βελεντζικόν, Καταβόθραν (Αστροχώρι), Μπότση (Μεγαλόχαρη), Μονήν Ροβελίστης και όλα τα χωριά του Ραδοβυζίου. Άλλο τμήμα τουρκικού στρατού, επροχώρησε προς τα Τζουμέρκα και έκαυσε τα Πιστιανά, πατρίδα του Τσαρακλή, έπειτα τα Πράμαντα, Μελισσουργούς και τινα άλλα χωρία, τα οποία είχον βοηθήσει δια πολεμιστών, την Επανάστασιν».
Μικρό βιογραφικό
Δεν βρήκαμε σίγουρα στοιχεία για την χρονολογία και τον τόπο γέννησης του Γ. Τσαρακλή. Στο βιβλίο του Αποστ. Ντάλα ΤΑ ΠΙΣΤΙΑΝΑ αναφέρεται ότι η καταγωγή του ήταν από τα Σχωρέτσιανα (Καταρράκτης) και ότι ξεκίνησε από την αυλή του Αλή πασά όπως ο Καραϊσκάκης, ο Ανδρούτσος, ο Διάκος, ο Βάγιας κτλ.
Στο βιβλίο του Δ. Καρατζένη «Η ΑΡΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821», όπου περιλαμβάνονται τα πορτραίτα πολλών αγωνιστών, αναφέρεται
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΑΡΑΚΛΗΣ,
εκ Διστράτου – οπλαρχηγός:
«Διετέλεσε καπετάνιος της περιοχής Πιστιανών και Κορφοβουνίου. Όταν δε το μυστικόν της Φιλικής Εταιρείας έφθασε εις την Άρταν εκ των πρώτων εμυήθη εις αυτό και υπήρξε έκτοτε εκ των πρωτεργατών της προεπαναστατικής κινήσεως δια την εξέyερσιν των Ελλήνων κατά των Τούρκων. Μαζί με τους, Μακρυγιάννην, Μπακόλαν, Κοτελιδαίους, Μοστραίους, Γραμματίκαν και άλλους ήρχισαν να συγκεντρώνουν όπλα και άλλα πολεμοφόδια, να τα στέλλουν έξω της πόλεως, δια να είναι έτοιμοι εις τον αναμενόμενον αγώνα. Και όταν ήρχισαν αι πρώται συμπλοκαί εις την Πελοπόννησον, την άνοιξιν του 1821, οι Τσαρακλής, Καραϊσκάκης, Κοτελιδαίοι, Μπακόλας και άλλοι οπλαρχηγοί Τζουμέρκων και Ραδοβυζίου, εκήρυξαν την Επανάστασιν των Τζουμέρκων την 15η Μαΐου εις την Μονήν «Αγίου Γεωργίου» Βουργαρελίου. Έλαβεν μέρος εις τας μάχας του Μακρυνόρους, του Πέτα, της Πλάκας και των Τζουμέρκων κατά το πρώτον και δεύτερον έτος της επαναστάσεως. Αργότερα κατά την εξέγερσιν του ραδοβυζίου του 1854 ο Τσαρακλής, επικεφαλής ομάδος ενόπλων ανδρών έλαβεν μέρος εις την πολιορκίαν της Άρτης μαζί με τον Δημ. Γρίβαν και Σπύρον Καραϊσκάκην».
Μάχη της Επανάστασης 1821
Ο Διστρατιώτης Δάσκαλος Ν. ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ κατέγραψε και ένα τραγούδι για το Γ. Τσαρακλή στο ρυθμό του Νταβέλη «Μας πήρε η μέρα κι η αυγή γεια σου Νταβέλη αρχιληστή…». Το τραγούδι αναφέρεται και στις Λυκούρες (Λυκούρες η προ του 1881 ονομασία της περιοχής όπου σήμερα το Δίστρατο).
«Μας πήρε η μέρα κι η αυγή – χρυσέ μου Γιώργη Τσαρακλή – μας πήρε και το μεσημέρι – Λεωνίδα και λεβέντη – το που θα λημεριάσουμε – Γιώργη μου θα μας πιάσουνε – μες τις Λυκούρες την κορφή – φέρνει η Φροσύνη το ψωμί – Για μ’ κατά το Βουργαρέλι – περιβόλια και αμπέλι».
Οι απόγονοι
Στο βιβλίο του Απ. Ντάλα ΤΑ ΠΙΣΤΙΑΝΑ αναφέρεται ότι ο Γ. Τσαρακλής (οπλαρχηγός) είχε πέντε παιδιά: τον Θανάση, τον Κώστα, τον Χρηστάκη και δύο με άγνωστα τα ονόματα τους. Στο Δίστρατο εγκαταστάθηκαν δύο εγγόνια του οπλαρχηγού Γ. Τσαρακλή που είχαν το όνομά του: ο γιος του Χρηστάκη (Γιώργο Χστάκης) και ο γιος του Θανάση (Γιώργο Θανάσης). Εγγόνια του Γιώργου (Θανάση) Τσαρακλή (τρισέγγονα του οπλαρχηγού) ζουν σήμερα στο Δίστρατο.
Ο Χρηστάκης Τσαρακλής μετά το 1881 αγόρασε πολλές εκτάσεις στο Δίστρατο (παλαιότερα Πιστιανά Παλαιάς Ελλάδας και ακόμη παλαιότερα Λυκούρες) κάνοντας μεγάλο μέρος του χωριού κάτι σαν τσιφλίκι του. Κάποιες από τις σημερινές οικογένειες λέγεται ότι προσελήφθησαν σαν οριοφύλακες και τους παραχωρήθηκε γη στα όρια του χωριού για να προστατεύουν από καταπατήσεις. Φαίνεται πως στο Δίστρατο κάποτε εποφθαλμιούσαν εκτάσεις και οι Κουτελιδαίοι και υπήρχε ένα καθεστώς σύγκρουσης μεταξύ των. Η δισέγγονη του οπλαρχηγού Δημητρούλα Τσαρακλή αναφέρεται σε ένα επεισόδιο όπου ο Χρηστάκης Τσαρακλής σκότωσε τα γελάδια των Κουτελιδαίων όταν επιχείρησαν να οργώσουν στο Δίστρατο. Τον εγγονό του οπλαρχηγού γιο του Χρηστάκη (Γιώργο Χστάκης) θυμόμαστε σαν ένα άτυπο προεστό του χωριού με άρωμα αριστοκράτη απόγονο ένδοξων προγόνων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ
2. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗΣ Διον. Τζάκη
3. ΜΗΤΡΟΣ ΚΑΙ ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΚΟΥΤΕΛΙΔΑΣ Δ. Καρατζένη
4. Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ ΤΗΣ ΑΡΤΗΣ ΤΟΥ 1854 Δ. Καρατζένη
5. Η ΑΡΤΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΤΟΥ 1821 Δ. Καρατζένη
6. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ (3 τόμοι) Παν. Αραβαντινού
7. ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ Νικ. Παπακώστα
8. ΔΟΚΙΜΙΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ ΠΕΡΙ ΑΡΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΕΒΕΖΗΣ Σερ. Ξενόπουλου
9. ΧΡΟΝΙΚΑ ΗΠΕΙΡΟΥ Λ. Βρανούση
10. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΤΗΣ Γ. Νάκου
11. ΤΑ ΠΙΣΤΙΑΝΑ Αποστ. Ντάλα
12. ΔΙΣΤΡΑΤΟ ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ του Χρ. Ντάλα